اردبیل- وضعیت کودکان استثنایی در اردبیل نشان می‌دهد نرخ معلولیت در این استان نه‌تنها با فقر فرهنگی رو به افزایش است بلکه معلولیت‌های نوظهور زندگی مدرن بافریادی خاموش به خانواده‌ها هشدار می‌دهد.

زن میان‌سالی برگه آزمایشی در دست گرفته و درحالی‌که دستانش می‌لرزد برگه را به سمت ناظم مدرسه می‌گیرد. هر دو باهم وارد اتاق معاونان شدیم من برای پرسیدن حال کودک او و کودکان دیگری که گفته می‌شود استثنا هستند و او برای اینکه شاید روزنه‌ای از امید خود را نشان دهد و معاون بگوید کودکش استثنا نیست.

ناظم برگه را به مددکار می‌دهد و مددکار با چهره عادی به‌دوراز هرگونه تعجب و شگفت‌زدگی به مادر می‌گوید تقلایش برای ثبت‌نام کودک در مدرسه عادی بی‌فایده است. باید بیاید همین‌جا یا یکی دیگر از مدارس استثنایی.

مشاوره به مادران و پدرانی که سراسیمه و با نذرونیاز از در اتاق معاونان و مدیریت وارد می‌شوند کار هرروزه کادر مدرسه امید است.

مدیر مدرسه درحالی‌که یکی دیگر را با آرامش و باز بدون شگفتی و تعجب راهی می‌کند می‌گوید آن‌قدر موردداریم که قبول نمی‌کند فرزندش استثنایی است و یک جورایی دوست دارد عادی باشد اما نیست.

کار سنگین قبولاندن معلولیت

بخش قابل‌توجهی از انرژی طغری شیرین نیا و همکارانش به قبولاندن معلولیت صرف می‌شود. مادران آرزومند هرچند مشاوره می‌گیرند و کودک کم‌بینا، کم‌شنوا، سندروم داون، اختلال یادگیری، کم‌بهره هوشی و ... دارند اما ترجیح می‌دهند نپذیرند. شاید آزمایشات شاید آن مشاوره‌ها شاید آن اندازه‌گیری‌ها یک جا اشتباه بوده و اعداد و ارقام دستشان انداخته باشد.

اما حقیقت تلخ معلولیت کودک وقتی با ابزارهای دقیق سنجش شود غیرقابل‌انکار است. در مدرسه امید ۲۱۹ معلول و نزدیک ۱۵۰ دانش‌آموز کم‌توان ذهنی دختر و پسر تحصیل می‌کنند و هر یک متناسب با معلولیت مربی، مشاور، مددکار و معلم ورزش دارند.

به گفته شیرین نیا در مدرسه امید به نظر می‌رسد معلولیت بیشتر شامل حال پسران است. اما وقتی پنهان کردن دختران معلول و ممانعت از تحصیل آن‌ها را طرح می‌کنم این مدیر مدرسه معتقد است هرچند این دیدگاه درست است اما همه تلاش ما بر این است والدین کودک معلول را پنهان نکنند و به مدرسه بفرستند.

وی افزود: بارها تجربه داشتیم که مادر مقاومت کرده دانش‌آموز را مدرسه عادی برده اما مجبور شده دوباره برگرداند استثنایی.

مدیر مدرسه امید در پاسخ به اینکه تا چه حد مدارس عادی حق ثبت‌نام دانش‌آموزان استثنایی را دارند، اضافه کرد: مدارس عادی پذیرش ندارند، برخی معلولیت‌ها حاد نیست و از سویی به‌عنوان‌مثال خانواده راه دور را بهانه می‌کند.

حمایت عاطفی و روحی از سوی والدین به عقیده شیرین نیا تا حدودی پذیرفتنی است.

وی تأکید کرد: به‌هرحال فرزندشان است و از سویی در خود مدرسه نیز مددکار و مشاور داریم که تلاش می‌کنیم بچه‌ها حمایت معنوی و روانی لازم را دریافت کنند.

اما دغدغه این مدیر از جنس دیگری است. آن‌قدر که منِ نوعی را به خود می‌لرزاند.

افزایش معلولیت با فقر فرهنگی

هرچند مدرسه امید با نزدیک به یک درصد افزایش ثبت‌نام مواجه بوده اما این همه داستان نیست.

به گفته شیرین نیا فقر فرهنگی، ازدواج‌های فامیلی و مشکلات مالی خود سه عامل افزایش نرخ معلولیت است.

وی با ذکر مثالی به ازدواج‌هایی اشاره می‌کند که در وهله اول آزمایشات خطرناک بودن آن را هشدار می‌دهد اما خانواده‌ها توجه نشان نمی‌دهند و همان مقاومت بی‌حاصل در آستانه ازدواج زوجین به‌خصوص در ازدواج‌های فامیلی مشاهده می‌شود.

این نگرانی در حالی است که در استان اردبیل همچنان ازدواج‌های فامیلی به‌شدت رواج داشته و به‌خصوص در زندگی روستایی حتی انتخاب همسر از زمان تولد نوزاد همچنان امری پسندیده قلمداد می‌شود.

اکثر معلولیت‌ها مادرزادی بوده و با تشنج و ناآگاهی خانواده‌ها ایجاد می‌شود؛ هرچند افزایش آمار جمعیت را نیز باید به نرخ افزایش معلولیت لحاظ کرد.در مقابل نه‌تنها برای رفع این آسیب فرهنگی در سال‌های اخیر برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخش اجرا نمی‌شود، بلکه در برخی مواقع رسانه‌ها به‌ویژه رسانه ملی خود ناخواسته به ترویج آن اقدام می‌کند.

هرچند به گفته مدیر مدرسه امید به لحاظ تأمین دارویی و تجهیزات توان‌بخشی این کودکان حمایت‌های مختلفی پیش بینی شده و خود آموزش‌وپرورش یا بهزیستی تمهیدات جدی و مستمر دارند اما این نگاه حمایتی کافی نیست و باید از اساس جلوی معلولیت را گرفت.

معلولیت‌های تصادف نرخ اندکی دارند

شیرین نیا در خصوص اظهارات مسئولان اداره کل بهزیستی استان مبنی بر افزایش نرخ معلولیت به‌ویژه معلولیت‌هایی که مادرزادی نیست و از تصادفات ناشی شده است، تأکید کرد: در بین ۱۵۰ دانش‌آموز ما فقط یک نابینا داریم که به دلیل تصادف رانندگی نابینا شده است.

وی افزود: اکثر معلولیت‌ها مادرزادی بوده و با تشنج و ناآگاهی خانواده‌ها ایجاد می‌شود؛ هرچند افزایش آمار جمعیت را نیز باید به نرخ افزایش معلولیت لحاظ کرد.

تأکید این مدیر مدرسه ضرورت آگاه‌سازی زوج‌های جوان و در صورت لزوم آزمایش ژنتیک است؛ چراکه تا سه‌ماهگی جنین معلولیت وی قابل‌تشخیص است و می‌توان از تولد نوزاد معلول جلوگیری کرد.

لازم به ذکر است دلایل معلولیت مورد تأکید شیرین نیا از سوی مسئولان آموزش استثنایی استان نیز پذیرفته است به طوریکه کارشناس آموزشی آموزش‌وپرورش استثنایی استان در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه هزار و ۲۴۵ دانش‌آموز معلول و استثنایی در استان مشغول به تحصیل هستند، تصریح کرد: اغلب معلولیت نابینا و ناشنوا به ازدواج فامیلی و ژنتیک مرتبط است.

قربان نظری مقدم بابیان اینکه بیشترین دلایل معلولیت ازدواج‌های فامیلی، تشنج، مصرف دارو، ضربه، کارهای سخت و زیان‌آور مادر باردار و مشکلات قبل، حین و بعد از بارداری است، تأکید کرد: متأسفانه معلولیت‌های جدیدی ازجمله اختلالات یادگیری و سندروم داون عیان شده که به دلایلی ورای این مسائل مرتبط هستند.

افزایش سن مادران و معلولیت نوزاد

وی افزود: ازجمله سندروم داون که موجب می‌شود کودک ظاهری منگول داشته باشد به دلیل افزایش سن مادر باردار و حاملگی بالای ۳۵ سال است و متأسفانه این گروه از معلولیت در اردبیل رو به افزایش است.

به گفته نظری مقدم هرچند در مدارس استثنایی این گروه از کودکان رو به افزایش هستند اما خانواده‌ها هشدارها را جدی نمی‌گیرند.

وی افزود: برای بروز سندروم داون که هیچ درمانی ندارد، دلایل دیگری نیز کشف‌شده اما علت اصلی حاملگی مادر در سنین بالا عنوان‌شده است؛ قابل‌توجه اینکه سن بالای پدر در بروز معلولیت نوزاد هیچ نقشی ندارد.

ازجمله سندروم داون که موجب می‌شود کودک ظاهری منگول داشته باشد به دلیل افزایش سن مادر باردار و حاملگی بالای ۳۵ سال است و متأسفانه این گروه از معلولیت در اردبیل رو به افزایش است.درعین‌حال دغدغه جدی دیگر در معلولیت‌های نوظهور اختلالات یادگیری است که موجب شده حتی مراکز مشاوره اختلال یادگیری در اردبیل دایر شود.

کارشناس آموزشی آموزش‌وپرورش استثنایی استان از شناسایی ۴۳۹ کودک با اختلال یادگیری در استان خبر داد. آماری که پیش‌ازاین‌ها در جداول معلولیت ستونی از آن خود نداشت و امروز به نگرانی جدی تبدیل شده است. چراکه عمده دلایل بروز آن به ازدواج‌های فامیلی، مصرف دارو توسط مادر، اشعه ایکس در زمان بارداری، حالت روحی روانی مادر در دوران بارداری، تغذیه سو یا نادرست مادر در دوران بارداری و مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی ارتباط دارد.

این گروه از کودکان اغلب باوجوداینکه هوش بهره عادی یا بالاتر از عادی دارند در یک یا دو درس مشکل یادگیری دارند و ازجمله در مهارت‌های خواندن، نوشتن یا ریاضی دچار مشکل می‌شوند.

پیشگیری معلولیت جدی‌تر از درمان

هرچند دانش‌آموزان معلول برای تجهیزات توان‌بخشی، گفتاردرمانی، فیزیوتراپی، عمل جراحی، تهیه سمعک، هزینه‌های تحصیلی و حتی هزینه‌های معیشت حمایت می‌شوند اما این حمایت‌ها از سوی مسئولان آموزشی پذیرفته نیست و تأکید بر این است که از معلولیت پیشگیری شود تا اینکه بعدها چندین برابر هزینه آن صرف درمان فرد معلول نشود.

در حال حاضر آموزش استثنایی برای تأمین تجهیزات توان‌بخشی محدودیت اعتباری قائل نیست و در طرح‌های مختلفی به دنبال حمایت از دانش‌آموزان معلول است اما همه گلایه مسئولان از این است که چرا مشاوره‌ها جدی گرفته نمی‌شود؟

کارشناس فرهنگی آموزش‌وپرورش استثنایی استان در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه ۴۶ مرکز مستقل و ضمیمه برای کودکان استثنایی در استان دایر است، تصریح کرد: متأسفانه با افزایش نرخ معلولیت لازم است مدارس افزایش یابد و در حال حاضر نیز باوجود حمایت‌ها لازم است ساختمان برخی مدارس و تجهیزات آن‌ها بهبود یابد.

علی ذکری با اشاره به اجرای طرح‌های حمایتی ازجمله هوشمند سازی مدارس استثنایی متذکر شد: درصورتی‌که خانواده‌ها آگاهانه‌تر عمل کنند نرخ معلولیت کاهش خواهد یافت.

نگرانی کارشناسان آموزشی از معلولیت‌های نوظهور زندگی مدرن ازجمله مشکلات کم‌تحرکی و معلولیت حرکتی است که با غفلت والدین فرصت تصاحب جان کودک را کسب می‌کند. معلولیت‌هایی که این بار برخلاف تصور اشتباه رایج نه مشیت الهی که به سوء تدبیر خود ما بازمی‌گردد.